وقتی که فقط یخچال فیس‌بوک روشن است

فیس‌بوک قسمتی دارد که تازه‌ترین فعالیت دوستان و صفحه‌های مورد علاقه را نشان می‌دهد. اینکه فلانی کجا کامنت گذاشته یا فلان‌پیج چه عکسی را منتشر کرده است. مطمئن نیستم اما فکر کنم اسمش نیوزفید باشد.

حوالی غروب که به نیوزفید نگاه کنید، بی‌وقفه خبر جدید می‌آورد. دوستان همه فعالند و پشت سر هم کارهای مختلف انجام می‌دهند. انگار که نیوزفید فیس‌بوک، کنتور برق باشد و در ساعات اوج مصرف تندتر بچرخد. اما به سمت اواخر و نیمه شب که برویم، هی سرعتش کمتر می‌شود. کمتر و کمتر. هر چه لامپ‌ها و تلویزیون‌های همسایه‌ها خاموش‌تر می‌شود، نیوزفید هم سرعت چرخش و کنتور انداختنش کمتر می‌شود. تا اینکه حدود 3-4 صبح عملا به صفر می‌رسد و از حرکت می‌ایستد. درست مثل اینکه نصف شب به قصد یک مسافرت از خواب بیدار شده باشید و موقع بیرون رفتن از خانه، چشم‌تان به کنتور برق بیفتد، و خط قرمز وسطش. خطی که کند عبور می‌کند و نشان می‌دهد که کل ساختمان فقط یخچال‌هایشان روشن است.

لحظه‌ای که نیوزفید فیس‌بوک از چرخش و جنب و جوش بیفتد آرام‌ترین و بی‌سروصداترین لحظه‌ای است که می‌توانید در 24 ساعت تجربه کنید. این دقیقا همان دقایقی‌ است که بیشتر دوستان شما و مردم شهر خوابند. همین لحظه‌ است که باید لپ‌تاپ را بست، یک لیوان چای ریخت و رفت سمت بالکن برای مزه‌مزه کردن‌‌اش. به اعتماد نیوزفیدی که حداقل تا چند دقیقه قرار نیست کوچک‌ترین کنتوری بیندازد.

شبکه‌های اجتماعی، تله‌ای برای سوء استفاده از اطلاعات افراد مبتدی

سال‌ها پیش زمانی که پدر و مادرها یا حتی کارشناسان اجتماعی قصد داشتند جوانان و بچه‌ها را از خطرات استفاده از اینترنت آگاه کنند، به آنها توصیه می‌کردند که به افراد غریبه اعتماد نکنند و اطلاعات شخصی‌شان را در اختیار انها قرار ندهند. نصیحت‌شان البته بی‌دلیل هم نبود. هر سال آمار مختلفی ارائه می‌شد در مورد کودکان و خصوصا دخترانی که فریب دوستی‌های اینترنتی را خورده‌اند و با ارسال اطلاعات و عکس‌های شخصی‌شان به افراد سودجو دچار ضرر و زیان مادی و معنوی سنگینی شده‌اند.

حالا اما در سال 2013، کلاه‌برداری اینترنتی رنگ و بوی جدیدی به خود گرفته است. در واقع اصل قضیه تغییری نکرده است، آدم‌بد‌های قصه هنوز هم سعی دارند به روش‌های خودشان از سادگی کاربران مبتدی سوء استفاده کنند، اما روش کارشان به‌شدت پیچیده‌تر شده و دیگر کافی نیست که پدر و مادرها به بچه‌ها توصیه کنند "با افراد غریبه حرف نزن"!

•••

برای یادآوری دو نمونه ساده و عینی که این‌روزها به شدت رایج شده و سایت‌های اینترنتی مطالب زیادی درباره‌شان منتشر می‌کنند، باید سراغ شبکه‌های اجتماعی رفت.

اگر در اینترنت عبارت "خرید و فروش لایک" را به زبان فارسی یا انگلیسی جست‌وجو کنید، با موسسه‌ها و افراد بی‌شماری برخورد می‌کنید که کارشان رد و بدل کردن "لایک" در شبکه‌های اجتماعی است. در حقیقت با توجه به اینکه این روزها بیشتر بودن لایک‌های یک صفحه باعث بالا رفتن تعداد بازدید مطالب آن صفحه و در نتیجه کسب سود مالی بیشتر برای صاحب موسسه و بالا رتبه سایت مرتبط با آن می‌شود، مدیران پیج‌ها سعی دارند لایک‌های خود را به هر روشی بیشتر کنند. در این بین سودجویان برای رسیدن به اهداف‌شان به استفاده از تله‌های مختلفی از جمله ایجاد صفحات تقلبی که کاربران را به لایک،‌ کامنت‌ یا اشتراک‌گذاری مطالب خاص دعوت می‌کنند رو آورده‌اند.

شاید بپرسید خب مگر لایک من نوعی چه چیزی را در عالم جا به جا می‌کند؟ ماجرا صرفا شما نیستید. ماجرا مربوط به بیش از یک میلیارد کاربر است که لایک‌هایشان می‌تواند تاثیر زیادی داشته باشد. حداقل ماجرا این است که مدیران این صفحات کلاه‌بردار از هویت مجازی شما به صورت غیر قانونی برای پول‌دار شدن خودشان استفاده می‌کنند.

اما شاید هویت مجازی و مسائل این مدلی، دغدغه همه کاربران نباشد. موضوع اینجاست که در شبکه‌های اجتماعی، موارد خطرناک‌تری هم وجود دارند که مستقیما با اطلاعات کاملا شخصی افراد در ارتباطند. در این شبکه‌ها، اپلیکیشن‌هایی وجود دارند که به عناوین مختلف برای خیلی‌ها آشنا به نظر می‌رسند. عنوانی مثل: فرزند شما چه شکلی خواهد بود؟ با چه کسی ازدواج خواهید کرد؟ چند نفر از پروفایل شما دیدن می‌کنند؟ در صفحه ورودی همه این اپلیکیشن‌ها، سایت به کاربر نشان می‌دهد که اپلیکیشن به کدامیک از اطلاعات شخصی او برای اجرا دسترسی خواهد داشت. جالب اینجاست که متاسفانه همه اپلیکیشن‌های فارسی و پرطرفدار در این شبکه‌ها، دسترسی‌های بی حد و حصری برای خودشان در نظر گرفته‌اند که هیچ ارتباطی به کارایی‌شان ندارند؛ اطلاعاتی از جمله خواندن پیام‌های شخصی، برداشتن نشانی ایمیل، شماره تماس‌ها و مواردی از این دست.

•••

دزدی اطلاعات افراد مبتدی دیگر نه تنها به ارتباط مستقیم با آقای دزد محدود نیست، بلکه از مرز شبکه‌های اجتماعی هم گذشته و در حال حاضر نرم‌افزارهای موبایلی زیادی نیز هستند که با گرفتن دسترسی‌های عجیب و غریب از سیستم، دیتاها را می‌دزدند!

نکته‌ای که باید به آن توجه کنیم این است که اگر قبلا کارشناسان به افراد تازه‌کار پیشنهاد می‌کردند که به غریبه‌ها اعتماد نکنید، امروز هم باید حواسمان باشد که همه این اپلکیشن‌ها و دزدی اطلاعات قابل پیشگیری است. کافی است کاربران بدانند که قبل از نصب و اجرای نرم‌افزارهای مختلف، باید دسترسی‌های مورد نیاز آنها را بررسی کنند و اگر نکته مبهمی به چشم‌شان خورد یا با اپلیکیشن بی‌اسم‌ و رسمی طرف بودند، از نصب آن خودداری کنند.

به‌نظرم باید توجه داشته باشیم که موضوع اطلاعات شخصی هم‌وطنان (که بعضا ممکن است سرقت اطلاعات افراد مهمی از جمله دانشمندان و کارشناسان را نیز شامل شود)، چیزی فراتر و مهم‌تر از تعارفات اداری و رودربایستی‌هایی است که ممکن است کارشناسان با هم داشته باشند. در فضایی که مسوولان با درایت حوزه فاوا از آنچه در کشور اتفاق می‌افتد آگاهند، بهتر است عینک واقع‌بینی به چشم بزنیم و با پذیرفتن بعضی از حقیقت‌ها، اطلاع‌رسانی درباره این‌تیپ سرقت اطلاعات را از طریق رسانه‌های جمعی و برنامه‌های تلویزیونی آغاز کنیم.

*یادداشتم در شماره چهارم همشهری دیجیتال، 17 دی 1391